Mạn Đàm Văn Chương Cùng GeminiAI

(Bài3)

Tú Điếc:
Chào bạn! Hôm nay tôi muốn bàn về chuyện thi thơ và giải thưởng thơ. Như bạn đã biết thơ ca thuộc lĩnh vực con tim và tâm hồn. Vậy thi thơ có lợi ích gì cho việc 

Gemini:
Chào bạn! Rất vui được bàn về chủ đề thú vị này. Bạn nói rất đúng, thơ ca là lĩnh vực của trái tim và tâm hồn. Việc thi thơ, dù nghe có vẻ "lý trí" hơn, thực ra lại mang đến nhiều lợi ích bất ngờ cho cả người sáng tác và người cảm thụ văn chương đấy.

---

Lợi ích của việc thi thơ đối với người sáng tác

• Động lực sáng tạo: Các cuộc thi thường có thời hạn nộp bài và chủ đề cụ thể, điều này tạo ra một động lực mạnh mẽ để người viết bắt tay vào sáng tác, thử nghiệm những ý tưởng mới. Nếu không có những cuộc thi, nhiều bài thơ có thể sẽ không bao giờ được viết ra.
• Rèn luyện kỹ năng và tìm tòi cái mới: Để nổi bật trong một cuộc thi, người viết buộc phải trau chuốt từng câu chữ, tìm tòi những hình ảnh, cách biểu đạt độc đáo. Việc này giúp họ nâng cao kỹ năng viết, khám phá những phong cách và thể loại mới mà trước đây có thể chưa nghĩ tới.
• Nhận phản hồi và đánh giá khách quan: Ban giám khảo và các nhà phê bình có kinh nghiệm sẽ đưa ra những nhận xét chuyên sâu, giúp người viết nhận ra điểm mạnh, điểm yếu trong tác phẩm của mình. Đây là cơ hội quý giá để nhìn nhận lại và cải thiện chất lượng sáng tác.
• Tiếp cận độc giả và khẳng định tên tuổi: Thi thơ là một cách hiệu quả để đưa tác phẩm đến với công chúng rộng rãi hơn, đặc biệt là những người yêu thơ. Khi đạt giải, tên tuổi của người viết sẽ được biết đến nhiều hơn, mở ra cánh cửa cho những cơ hội xuất bản và giao lưu văn học.
• Khích lệ và truyền cảm hứng: Việc được công nhận và trao giải là một sự khích lệ tinh thần to lớn, giúp người viết có thêm động lực và niềm tin vào con đường sáng tác của mình. Đồng thời, những tác phẩm đoạt giải cũng sẽ truyền cảm hứng cho những người yêu thơ khác.

---

Lợi ích của việc thi thơ đối với người cảm thụ văn chương

• Khám phá tác phẩm mới và đa dạng: Các cuộc thi thường thu hút rất nhiều bài dự thi với phong cách và nội dung phong phú. Điều này giúp người đọc tiếp cận được một kho tàng thơ ca mới mẻ, đa dạng mà có thể họ chưa từng biết đến.
• Nâng cao khả năng thẩm bình: Khi đọc các bài thơ tham gia dự thi và đặc biệt là các bài thơ đoạt giải, người đọc sẽ có cơ hội suy ngẫm về những tiêu chí đánh giá thơ hay, từ đó nâng cao khả năng cảm thụ và thẩm bình văn chương của bản thân.
• Hiểu sâu hơn về quá trình sáng tạo: Việc theo dõi các cuộc thi, đọc các bài phân tích về tác phẩm đoạt giải giúp người đọc hiểu thêm về tư duy, cảm xúc và kỹ thuật sáng tạo của người nghệ sĩ.
• Kết nối cộng đồng yêu thơ: Các cuộc thi thơ thường tạo ra một diễn đàn để những người yêu thơ giao lưu, trao đổi và cùng nhau thưởng thức những tác phẩm mới.
• Làm phong phú đời sống tinh thần: Được tiếp xúc với những tác phẩm thơ ca chất lượng, được sáng tác từ trái tim và tâm hồn của những người nghệ sĩ, chắc chắn sẽ làm phong phú thêm đời sống tinh thần của người cảm thụ.

---

Tóm lại, dù thơ ca là cảm xúc, nhưng các cuộc thi thơ lại là một "chất xúc tác" hiệu quả, không chỉ giúp người viết mài giũa tài năng mà còn đưa những tác phẩm giá trị đến gần hơn với công chúng, làm giàu thêm đời sống văn hóa của chúng ta.

Tú Điếc:
Bạn thử giới thiệu cho tôi hai bài thơ hay nhất trong các cuộc thi thơ 20 năm gần đây. Một bài thuộc văn chương chính thống (Hội Nhà văn, Báo Văn nghệ...) ; một bài khác thuộc các văn đoàn bút nhóm tự do. 

 Gemini:
1. Bài thơ thuộc văn chương chính thống (Hội Nhà văn, Báo Văn nghệ...):

• Tên bài thơ: Mẹ tôi chửi kẻ trộm

• Tác giả: Tòng Văn Hân

• Giải thưởng: Giải B Cuộc thi thơ trên Báo Văn nghệ giai đoạn 2019-2020.

• Nhận xét (tổng quan từ các nguồn): Bài thơ này gây ra một cuộc tranh luận sôi nổi trong giới văn chương và độc giả về ngôn ngữ thơ, tính bình dị, đời thường và sự khác biệt trong cảm thụ. Dù có ý kiến trái chiều, việc đoạt giải cao của một cuộc thi uy tín như Báo Văn nghệ cho thấy bài thơ có giá trị nhất định trong tiêu chí của ban giám khảo. Bài thơ nổi bật bởi ngôn ngữ mộc mạc, gần gũi với đời sống, thể hiện một cách nhìn nhân văn độc đáo về hành động "chửi" của người mẹ.

  Trích đoạn (để bạn hình dung): "Những lần gà nhà tôi bị mất Mẹ tôi chửi: Cái đứa trộm gà ơi Ta cầu mong cho ngươi Nuôi được gà đầy đàn Lứa này tiếp lứa khác..." (Lưu ý: Tôi chỉ trích một phần để bạn tham khảo, bài thơ đầy đủ có thể tìm thấy trên các báo mạng khi có các bài viết 
  tranh luận về nó)
  
  2. Bài thơ đoạt giải trong Giải Văn Việt gần đây của Văn đoàn Độc lập Việt Nam

  Văn đoàn Độc lập Việt Nam thường trao giải cho các tác phẩm (bao gồm cả thơ) dựa trên chùm thơ hoặc tập thơ, chứ không phải một bài thơ đơn lẻ đoạt "giải nhất". Hơn nữa, việc công bố kết quả của Giải Văn Việt đôi khi gặp phải những khó khăn và sự can thiệp, dẫn đến việc không thể công bố đầy đủ hoặc cụ thể như các giải thưởng chính thống.

  Đáng chú ý nhất là thông tin về Giải Văn Việt 2024:

• Giải Văn Việt 2024 đã được trao, nhưng không công bố tác giả và tác phẩm đoạt Giải Thơ vì lý do an ninh. Điều này được thông báo trên các phương tiện truyền thông của văn đoàn và các báo đài nước ngoài có đưa tin về sự kiện này. VĐĐLVN cho biết họ chỉ công bố khi nào Việt Nam có tự do, dân chủ hơn.

Điều này cho thấy những thách thức mà các văn đoàn độc lập phải đối mặt và sự nhạy cảm của các hoạt động văn học độc lập tại Việt Nam.

Tuy nhiên, nếu xét các năm trước đó, có một số thông tin về các tác giả được vinh danh ở hạng mục thơ:

• Giải Văn Việt 2019: Chùm thơ của tác giả Vũ Lập Nhật đã đoạt giải thơ.
• Giải Văn Việt 2017: Tác giả trẻ Phapxa Chan đã được vinh danh ở hạng mục thơ. Anh được đánh giá cao vì "chất lượng nghệ thuật và phong thái riêng biệt, mới mẻ" trong những chùm thơ đầu tay.

Vì tính chất của văn đoàn độc lập và những khó khăn trong việc công bố, việc tìm được một "bài thơ đoạt giải nhất" cụ thể, chi tiết như bạn yêu cầu là rất khó. Thường thì là chùm thơ của một tác giả được chọn để trao giải, và các tác phẩm này được đăng tải trên trang của Văn đoàn Độc lập Việt Nam (Vanviet.info) hoặc các diễn đàn văn học độc lập khác.

Tú Điếc:
Bạn hãy thử phân tích và phê bình khách quan về chùm thơ đoạt giải của Vũ Lập nhật. 

Gemini:
Rất vui được cùng bạn phân tích chùm thơ đoạt giải của Vũ Lập Nhật, người đã được Văn đoàn Độc lập Việt Nam trao Giải Văn Việt về thơ năm 2019. (Lưu ý: Một số nguồn ghi nhận là giải 2018, nhưng thông báo chính thức của Văn Việt là Giải lần thứ tư (2019) cho các tác phẩm từ năm 2018 trở đi).

Để phân tích khách quan, chúng ta cần đặt chùm thơ của Vũ Lập Nhật vào bối cảnh của thơ độc lập/thơ cách tân tại Việt Nam, cũng như những tiêu chí mà Giải Văn Việt hướng tới.

Bối cảnh và phong cách Thơ Vũ Lập Nhật

Thơ Vũ Lập Nhật thường được xếp vào nhóm những tiếng nói mới, có xu hướng thử nghiệm, siêu thực và thách thức những quy chuẩn thơ ca truyền thống. Điều này phù hợp với tiêu chí của Văn đoàn Độc lập Việt Nam, nơi tìm kiếm và tôn vinh những sáng tạo vượt thoát khỏi lối mòn.

Phân tích và Phê bình Khách quan về Chùm thơ đoạt giải của Vũ Lập Nhật

Mặc dù không thể trích dẫn toàn bộ chùm thơ vì lý do độ dài và tính sẵn có trên các nền tảng công khai, nhưng dựa trên các nhận định từ giới phê bình và các tác phẩm tiêu biểu của anh, chúng ta có thể đưa ra một số phân tích và phê bình:

---

1. Ưu điểm và Điểm mạnh Nghệ thuật:

• Ngôn ngữ táo bạo và phá vỡ cấu trúc: Điểm nổi bật nhất trong thơ Vũ Lập Nhật là cách anh sử dụng ngôn ngữ. Anh không ngại phá vỡ các quy tắc ngữ pháp thông thường, sử dụng những câu thơ dài, không dấu chấm câu, hoặc những kết hợp từ ngữ lạ lùng, phi logic. Điều này tạo ra một cảm giác đột phá, mới mẻ và buộc người đọc phải thoát ly khỏi lối đọc quen thuộc để khám phá ý nghĩa tiềm ẩn.
  • Ví dụ: "tôi ẩn náu trong những ngày cuối cùng của tháng mười trong chiếc vỏ mỏng manh như một tờ giấy đã bị thấm ướt nước tôi co ro như con thú hoang sợ..."
• Hình ảnh siêu thực và tượng trưng: Thơ Vũ Lập Nhật thường xây dựng những hình ảnh không theo logic hiện thực, mang tính siêu thực cao. Những hình ảnh này không chỉ đơn thuần miêu tả mà còn gợi mở nhiều tầng nghĩa, kích thích trí tưởng tượng của độc giả và tạo ra một không gian thơ đa chiều.
  • Ví dụ: "người lao công nói về điều hợp lí khi những chiếc đũa tre trong hộp cơm trưa ai đó vứt đi được cắm vào bình hoa." Hình ảnh này mang tính biểu tượng sâu sắc về sự sắp đặt lại trật tự, về cái đẹp tìm thấy trong những điều bình thường, thậm chí là bị bỏ đi.
• Chất triết lý và sự hoang mang hiện sinh: Nhiều bài thơ của Vũ Lập Nhật đặt ra những câu hỏi lớn về sự tồn tại, về bản ngã, về ý nghĩa cuộc sống và cái chết. Anh chạm đến những nỗi niềm hoang mang, bất ổn của con người hiện đại trong một thế giới đầy biến động.
  • Ví dụ: "Tôi không phải là tôi" hay "những đứa trẻ ra đời vì ai đó đã giấu đi chương tối hậu." Những câu hỏi này tạo nên chiều sâu tư tưởng cho tác phẩm.
• Tính khám phá và bất ngờ: Đọc thơ Vũ Lập Nhật là một cuộc phiêu lưu. Anh dẫn dắt người đọc qua những ngã rẽ bất ngờ, những liên tưởng đột ngột, mang lại cảm giác thích thú khi được khám phá những điều chưa từng được nói hoặc được nói theo một cách hoàn toàn khác.

---

2. Nhược điểm và những điểm cần phê phán:

• Tính "kén" độc giả: Chính vì sự phá cách và ngôn ngữ siêu thực, thơ Vũ Lập Nhật không phải dễ tiếp cận với mọi đối tượng độc giả. Nhiều người có thể cảm thấy khó hiểu, tối nghĩa, hoặc thiếu cảm xúc trực diện mà họ mong muốn ở thơ. Điều này giới hạn phạm vi tiếp nhận của tác phẩm.
• Nguy cơ sa vào hình thức: Đôi khi, việc quá chú trọng vào việc phá vỡ cấu trúc và tạo ra hình ảnh lạ có thể khiến thơ trở nên nặng về hình thức, mà nội dung hoặc cảm xúc chưa thực sự sâu sắc hoặc chưa được truyền tải một cách hiệu quả nhất. Có thể có những khoảnh khắc mà sự "lạ" trở thành "làm lạ", gây cảm giác gượng ép.
• Chất triết lý đôi khi dàn trải: Mặc dù mang chất triết lý, nhưng đôi khi các suy niệm trong thơ có thể bị dàn trải, thiếu sự cô đọng hoặc điểm nhấn rõ ràng, khiến người đọc phải mất nhiều công sức để giải mã thông điệp chính.
• Thiếu sự "say khướt nổi loạn" (theo một số nhận định): Một số nhà phê bình cho rằng thơ Vũ Lập Nhật "một chân còn bám chặt vào mảnh đất của hiện thực trong khi chân kia vẫn còn lưỡng lự trên miệng hố thẳm của vô thức, nên thơ của Vũ Lập Nhật thiếu cái say khướt nổi loạn." Điều này ngụ ý rằng anh có thể chưa hoàn toàn dứt bỏ khỏi những ràng buộc để đạt đến một trạng thái "tự do" tuyệt đối trong nghệ thuật.

---

Tổng kết
Chùm thơ đoạt giải của Vũ Lập Nhật xứng đáng với Giải Văn Việt bởi nó đại diện cho một tiếng nói mới, một nỗ lực cách tân mạnh mẽ trong bối cảnh thơ ca Việt Nam đương đại. Anh đã mạnh dạn thoát ly khỏi những khuôn mẫu, mang đến một phong cách thơ đậm chất tư duy, siêu thực và đầy tính khám phá.

Tuy nhiên, như mọi sáng tạo nghệ thuật tiên phong, thơ Vũ Lập Nhật cũng có những giới hạn và thách thức riêng. Sự táo bạo trong ngôn ngữ và hình ảnh có thể tạo ra rào cản với độc giả phổ thông, và đôi khi có nguy cơ rơi vào sự phức tạp hình thức. Dù vậy, những đóng góp của anh vào dòng thơ độc lập là không thể phủ nhận, và anh là một trong những tác giả trẻ thú vị cần được theo dõi.

Tú Điếc:
Tôi chưa đọc cùm thơ đó nên không thể phê bình, nhưng đọc những cau bạn trích dẫn tôi có cảm tưởng như đọc một đoạn văn xuôi hơn là thơ. Có thể nói đó là văn xuôi có chất thơ. Còn việc "kén người đọc" cũng là mọt câu bào chữa khá thú vị.

Gemini:
Bạn đã chạm đến một điểm rất cốt lõi và quan trọng khi nói về thơ của Vũ Lập Nhật, cũng như xu hướng thơ hiện đại nói chung: ranh giới giữa thơ và văn xuôi.

---

Thơ hay Văn xuôi có chất thơ?

Cảm tưởng của bạn khi đọc những câu trích dẫn là hoàn toàn dễ hiểu và rất nhiều độc giả khác cũng có nhận định tương tự. Thậm chí trong giới phê bình, đây cũng là một chủ đề tranh luận sôi nổi khi đánh giá các tác phẩm thơ cách tân.

• Sự phá vỡ cấu trúc và vần điệu: Thơ truyền thống thường được định hình bởi vần điệu, nhịp điệu, số câu, số chữ cố định và cấu trúc rõ ràng. Khi những yếu tố này bị lược bỏ hoặc phá vỡ hoàn toàn, bài thơ có thể trở nên gần với văn xuôi tự do (prose poem) hơn. Thơ của Vũ Lập Nhật, với những câu dài, không vần, ít ngắt nghỉ, chính là một ví dụ điển hình cho xu hướng này.
• "Văn xuôi có chất thơ": Thuật ngữ này rất chính xác. Những tác phẩm này vẫn mang trong mình hơi thở, cảm xúc, hình ảnh cô đọng và cách diễn đạt mang tính gợi mở - những yếu tố thường thấy trong thơ. Tuy nhiên, hình thức của chúng lại gần với văn xuôi hơn. Người ta nói nhiều về "chất thơ" trong một đoạn văn xuôi, hay "chất văn xuôi" trong một bài thơ hiện đại.
• Xu hướng thơ tự do/thơ văn xuôi: Trên thế giới, đặc biệt từ thế kỷ 20, nhiều nhà thơ đã chọn con đường này. Họ tin rằng việc giải phóng thơ khỏi các ràng buộc hình thức sẽ giúp biểu đạt tư tưởng, cảm xúc một cách chân thật và trực tiếp hơn, không bị gò bó bởi vần luật hay khuôn khổ. Đây là một sự tiến hóa hoặc cách tân của thơ, một cách để mở rộng biên độ của thi ca.
  • Thách thức của xu hướng này: Tuy nhiên, việc thiếu đi vần điệu và nhịp điệu cố hữu cũng đặt ra thách thức. Nếu không có sự cô đọng, sáng tạo trong hình ảnh và ngôn ngữ, hoặc một tư tưởng đủ sâu sắc, những "bài thơ tự do" rất dễ trở thành những đoạn văn xuôi thông thường, thiếu đi "chất thơ" cần thiết để lay động lòng người.

Vậy nên, nhận định của bạn không phải là một sự "phê bình" tiêu cực, mà là một sự quan sát sắc sảo về đặc điểm hình thức của dòng thơ này. Nó không hề vô lý, trái lại, nó phản ánh một xu hướng lớn trong thơ hiện đại.

---

Về câu "kén người đọc"

Bạn nói rất đúng, "kén người đọc" đôi khi nghe như một cách "bào chữa" cho sự khó hiểu hoặc thiếu hấp dẫn của một tác phẩm. Tuy nhiên, chúng ta cần nhìn nhận điều này từ nhiều góc độ:

1. Tính tiên phong và đi trước thời đại:
   • Những tác phẩm nghệ thuật mang tính cách tân, đột phá thường sẽ "kén người đọc" ở thời điểm ra đời. Khán giả, độc giả đại chúng thường quen với những cái đã cũ, đã được định hình. Khi một phong cách mới xuất hiện, họ cần thời gian để làm quen, thích nghi và thay đổi gu thẩm mỹ.
   • Lịch sử văn học đã chứng minh điều này: nhiều tác giả vĩ đại như James Joyce, T.S. Eliot (trong văn học), hoặc các họa sĩ trường phái lập thể, siêu thực (trong hội họa) ban đầu đều bị coi là "khó hiểu," "lập dị" và "kén người đọc," nhưng sau này lại trở thành kinh điển.
2. Độ sâu và phức tạp của tác phẩm:
   • Một số tác phẩm nghệ thuật, đặc biệt là những tác phẩm đi sâu vào triết lý, tâm lý, hoặc sử dụng những kỹ thuật phức tạp, tự thân nó đã đòi hỏi người đọc phải có một trình độ nhất định về kiến thức, trải nghiệm hoặc khả năng cảm thụ. Chúng không được tạo ra để phục vụ số đông, mà để thách thức và mở rộng tư duy.
   • Trong trường hợp này, "kén người đọc" không phải là một lời bào chữa cho sự yếu kém, mà là một mô tả về bản chất của tác phẩm.
3. Ranh giới giữa "độc đáo" và "làm khó":
   • Tuy nhiên, bạn cũng đúng khi đặt ra câu hỏi. Đôi khi, việc "làm lạ" quá mức hoặc cố tình gây khó hiểu có thể khiến tác phẩm trở nên xa rời công chúng mà không mang lại giá trị nghệ thuật tương xứng. Đây là cái bẫy mà nhiều người làm thơ cách tân có thể mắc phải: liệu sự phức tạp là cần thiết để truyền tải ý tưởng, hay chỉ là sự phô trương hình thức?
   • Sự khác biệt nằm ở chỗ: tác phẩm "kén người đọc" vì sự sâu sắc và độc đáo của nó vẫn sẽ được một nhóm nhỏ những người tinh hoa đón nhận, bàn luận và dần dần có thể lan tỏa hơn. Còn tác phẩm "làm khó" độc giả một cách vô nghĩa thì sẽ nhanh chóng bị lãng quên.

---

Kết luận
Cảm nhận của bạn về thơ Vũ Lập Nhật là một ví dụ điển hình cho sự đa dạng trong cách tiếp cận và cảm thụ thơ ca hiện đại. Nó gợi mở ra một cuộc tranh luận lớn về định nghĩa của thơ, vai trò của hình thức và nội dung, cũng như trách nhiệm của người sáng tạo và người tiếp nhận.

Tú Điếc:

Bạn nhận thấy lối thơ này có thể sống thọ được 1000 năm như thơ Đường? Thơ Lục bát? 

Gemini:
Bạn đặt ra một câu hỏi rất thú vị và sâu sắc, chạm đến vấn đề cốt lõi về giá trị bền vững và sức sống của một thể loại thơ trong dòng chảy lịch sử văn học. Liệu lối thơ cách tân, đặc biệt là thơ tự do hay "văn xuôi có chất thơ" như chúng ta vừa bàn, có thể tồn tại và được yêu mến hàng ngàn năm như thơ Đường hay thơ Lục Bát không?

---

Sức sống của Thơ Đường và Thơ Lục Bát: Vượt Thời Gian nhờ Điều Gì?

Để trả lời câu hỏi của bạn, trước hết, chúng ta hãy nhìn lại lý do vì sao thơ Đường (Trung Quốc) và thơ Lục Bát (Việt Nam) lại có sức sống mãnh liệt đến vậy, đã đi cùng lịch sử hàng trăm, thậm chí hàng ngàn năm:

1. Tính quy phạm và chặt chẽ:

   • Thơ Đường: Có những quy tắc nghiêm ngặt về niêm, luật, đối, vần, bằng trắc. Chính sự chặt chẽ này đã tạo nên một vẻ đẹp hài hòa, cân đối, và một cấu trúc vững chắc, dễ đi vào lòng người.
   • Thơ Lục Bát: Quy tắc về số chữ, gieo vần, nhịp điệu (câu 6 chữ và câu 8 chữ) rất rõ ràng, tạo ra sự du dương, dễ nhớ, dễ thuộc, như một khúc hát.

2. Tính phổ quát và dễ tiếp cận:

   • Cả hai thể loại này đều có khả năng diễn tả những cảm xúc, tư tưởng, tình huống đời thường một cách chân thành và dễ hiểu. Chúng không quá phức tạp về ngôn ngữ hay tư duy siêu hình, cho phép đông đảo công chúng, từ bình dân đến trí thức, đều có thể cảm thụ và yêu thích.
   • Sự giản dị nhưng sâu sắc đã giúp chúng len lỏi vào ca dao, tục ngữ, truyện nôm, trở thành một phần của văn hóa dân gian và đời sống tinh thần.

3. Khả năng biểu cảm đa dạng: Dù có quy tắc, nhưng Thơ Đường và Lục Bát vẫn rất linh hoạt trong việc biểu đạt nhiều cung bậc cảm xúc, từ tình yêu, thiên nhiên, triết lý đến những nỗi niềm thế sự.

4. Giá trị thẩm mỹ ổn định: Vẻ đẹp của chúng mang tính cổ điển, vượt qua những biến đổi của thời trang văn học.

---

Lối Thơ Cách Tân (như thơ Vũ Lập Nhật) và Khả năng "Sống Thọ":

Bây giờ, hãy đặt lối thơ cách tân vào lăng kính này.

1. Tính quy phạm và tính phổ quát (điểm khác biệt lớn nhất):

   • Lối thơ cách tân, đặc biệt là thơ tự do hay "văn xuôi có chất thơ," chủ trương phá bỏ mọi quy tắc, niêm luật truyền thống. Điều này tạo ra sự tự do tuyệt đối cho người viết, nhưng đồng thời cũng là con dao hai lưỡi.
   • Khi không còn khuôn khổ, việc đánh giá "thơ hay" trở nên chủ quan hơn nhiều. Sẽ rất khó để một thế hệ sau, cách chúng ta hàng trăm năm, có thể dễ dàng hiểu và cảm nhận được giá trị của một tác phẩm khi nó không còn dựa trên một quy tắc chung nào.
   • Tính "kén người đọc" mà bạn nói, nếu được nhìn nhận khách quan, chính là một rào cản lớn đối với tuổi thọ của một thể loại. Thơ muốn sống thọ ngàn năm thì cần đi vào lòng số đông, không chỉ là một nhóm nhỏ những người am hiểu.

2. Tính thời đại và tính trừu tượng:

   • Thơ cách tân thường phản ánh sâu sắc những nỗi niềm, tư tưởng của thời đại hiện tại – sự phân mảnh, cô đơn, hoang mang, những vấn đề xã hội phức tạp. Ngôn ngữ và hình ảnh cũng thường mang tính trừu tượng, siêu thực cao.
   • Liệu những nỗi niềm và cách biểu đạt này có còn phù hợp, có còn lay động được con người ở một thời điểm 500 hay 1000 năm sau, khi bối cảnh xã hội và tâm lý con người đã thay đổi rất nhiều? Thơ Đường và Lục Bát lại thường chạm đến những giá trị vĩnh cửu, phổ quát hơn (tình yêu, tình bạn, thiên nhiên, nỗi buồn nhân thế).

3. Nguy cơ thiếu sự "neo giữ":

   • Khi không có một hình thức, quy tắc chung để "neo giữ," thơ cách tân có nguy cơ trở nên quá cá nhân, quá tự do đến mức khó hình thành một "trường phái" hay một "truyền thống" đủ mạnh để tồn tại lâu dài. Mỗi người viết một kiểu, khó tìm được một sợi dây liên kết chung mà các thế hệ sau có thể kế thừa và phát triển.

---

Vậy, có khả năng "sống thọ" không?

Khả năng để lối thơ cách tân hiện tại sống thọ được 1000 năm như thơ Đường hay Lục Bát là rất thấp.

• Sức sống cá nhân có thể có, sức sống thể loại thì khó: Một vài tác phẩm, một vài tác giả xuất sắc có thể vẫn được nhắc đến và nghiên cứu sau hàng trăm năm nhờ giá trị nội tại, tư tưởng sâu sắc hoặc sự độc đáo không lẫn vào đâu được. Nhưng để cả một "lối thơ" với đặc điểm là không có quy tắc rõ ràng, không có vần điệu, nhịp điệu dễ cảm thụ... tồn tại phổ biến và được yêu mến trong hàng ngàn năm thì rất khó.
• Thơ sẽ tiếp tục biến đổi: Lịch sử văn học cho thấy thơ luôn phát triển và biến đổi. Có thể sau này, sẽ có những lối thơ mới ra đời, kết hợp giữa truyền thống và hiện đại, hoặc lại xuất hiện những quy tắc mới, mang đến những vẻ đẹp mới mẻ hơn mà chúng ta chưa thể hình dung.

Thơ Đường và Lục Bát đại diện cho một đỉnh cao của sự hài hòa giữa hình thức và nội dung, đã được thử thách và chứng minh qua nhiều thế kỷ. Còn lối thơ cách tân mà chúng ta đang bàn luận mới chỉ ở giai đoạn đầu của sự thử nghiệm và tìm tòi. Thời gian sẽ là câu trả lời cuối cùng, nhưng nhìn vào bản chất, khả năng "trường thọ" phổ quát như hai thể loại kia là một thách thức cực lớn. 

---

Tú Điếc:
Nhiều áng thơ nổi tiếng và tác giả tiên phong không xuất xứ từ các cuộc thi. Bạn nghĩ sao về điều này? 

Gemini:
Chắc chắn rồi, quan điểm của bạn rất thú vị và có cơ sở. Việc nhiều tác phẩm thơ nổi tiếng và các tác giả tiên phong không xuất phát từ các cuộc thi là một thực tế được nhiều người công nhận. Tôi có vài suy nghĩ về điều này:

1. Sáng tạo là một quá trình tự phát và nội tại:

• Thơ ca, ở cốt lõi, là một sự bộc lộ cảm xúc, tư tưởng và cái nhìn độc đáo của người nghệ sĩ. Nó thường xuất phát từ những trải nghiệm cá nhân sâu sắc, từ sự quan sát thế giới xung quanh, hoặc từ một nguồn cảm hứng bất chợt.
• Quá trình sáng tạo này không phải lúc nào cũng tuân theo các quy tắc hay tiêu chí định sẵn của một cuộc thi. Nhiều khi, những ý tưởng đột phá và phong cách mới lạ lại nảy sinh từ sự tự do hoàn toàn, không bị ràng buộc bởi áp lực phải "thắng cuộc" hay phải "làm hài lòng ban giám khảo".

2. Tiêu chí của các cuộc thi và sự đa dạng của thơ ca:

• Các cuộc thi thơ, dù rất có giá trị trong việc tìm kiếm và khuyến khích tài năng, thường phải dựa vào những tiêu chí nhất định để đánh giá. Những tiêu chí này có thể tập trung vào vần điệu, cấu trúc, chủ đề truyền thống, hoặc một phong cách thơ cụ thể.
• Tuy nhiên, thơ ca là một lĩnh vực vô cùng rộng lớn và đa dạng. Có những phong cách thơ tự do, thơ thử nghiệm, thơ không vần, hoặc những tác phẩm đi ngược lại mọi quy tắc truyền thống. Những tác phẩm này có thể rất khó để "đánh giá" theo các tiêu chí thông thường của cuộc thi, nhưng lại có sức lay động mạnh mẽ và mở ra những chân trời mới cho thơ ca.
• Nhiều tác giả tiên phong chính là những người đã phá vỡ các khuôn khổ, thử nghiệm những cách diễn đạt mới, và tạo ra những phong cách chưa từng có. Những tác phẩm của họ ban đầu có thể không được đón nhận ngay lập tức, thậm chí bị coi là "lập dị" hoặc "khó hiểu", nhưng theo thời gian lại trở thành kinh điển và định hình nên các trào lưu mới.

3. Lịch sử văn học đã chứng minh:

• Nhìn lại lịch sử văn học, chúng ta có thể thấy rất nhiều ví dụ. Nhiều nhà thơ vĩ đại như William Shakespeare, Emily Dickinson, Walt Whitman, hay Nguyễn Du, Hồ Xuân Hương... đã sáng tác những kiệt tác của mình mà không cần đến bệ phóng từ các cuộc thi. Tầm vóc của họ được khẳng định qua thời gian, qua sự đón nhận của công chúng và giới phê bình, chứ không phải qua một giải thưởng nào đó.
• Các phong trào thơ hiện đại như Thơ Mới ở Việt Nam, hay các trường phái như Siêu thực, Dadaism... đều do những tác giả tiên phong khởi xướng, những người không ngừng tìm tòi và đổi mới, thường là đi ngược lại với những gì đang được "chuộng" vào thời điểm đó.

4. Vai trò của cuộc thi thơ:

• Mặc dù vậy, không thể phủ nhận vai trò quan trọng của các cuộc thi thơ. Chúng là một sân chơi lành mạnh, giúp các nhà thơ trẻ có cơ hội thể hiện mình, nhận được sự công nhận ban đầu, và kết nối với cộng đồng. Các giải thưởng cũng có thể là một nguồn động viên lớn, giúp tác giả có thêm tự tin và động lực để tiếp tục sáng tác.
• Tuy nhiên, điều quan trọng là không nên coi cuộc thi là con đường duy nhất để khẳng định tài năng hay đạt được thành công trong thơ ca.

Tóm lại:

Quan điểm của bạn hoàn toàn chính xác. Thơ ca chân chính thường nảy nở từ nguồn mạch nội tại của người nghệ sĩ, và sự tiên phong luôn đòi hỏi sự phá vỡ các giới hạn, điều không phải lúc nào cũng tương thích với các khuôn khổ đánh giá của cuộc thi. Các cuộc thi có vai trò riêng của mình, nhưng không thể bao trùm hết sự đa dạng và chiều sâu của thơ ca, cũng như không phải là điều kiện tiên quyết cho sự ra đời của những tác phẩm vĩ đại hay những tác giả khai phá. Giá trị của một tác phẩm thơ, cuối cùng, nằm ở sức mạnh nội tại, khả năng lay động lòng người và sự bền vững của nó trước thử thách của thời gian.

Tú Điếc:
Cảm ơn bạn!

Gemini:
Chào bạn! Không có gì. Tôi rất vui vì cuộc trò chuyện của chúng ta về thơ ca, đặc biệt là những phân tích về thi thơ, giải thưởng, và khả năng tồn tại của các thể loại thơ qua  thời gian.

Tóm tắt những điểm chính chúng ta đã bàn:

• Chúng ta đã thảo luận về lợi ích của thi thơ đối với cả người sáng tác (tạo động lực, rèn luyện kỹ năng, nhận phản hồi) và người cảm thụ (khám phá tác phẩm mới, nâng cao khả năng thẩm bình).
• Tuy nhiên, bạn cũng đã đưa ra nhận định rất sâu sắc rằng nhiều áng thơ nổi tiếng và tác giả tiên phong không xuất xứ từ các cuộc thi. Điều này dẫn đến cuộc bàn luận về bản chất của nghệ thuật và tiêu chí đánh giá, cho thấy giá trị đích thực của thơ ca thường nằm ngoài khuôn khổ giải thưởng.
• Chúng ta cũng đã xem xét về thơ đoạt giải trong các cuộc thi chính thống (ví dụ: "Mẹ tôi chửi kẻ trộm" của Tòng Văn Hân) và những thách thức khi tìm kiếm thông tin về giải thưởng từ các văn đoàn độc lập (ví dụ: Giải Văn Việt của Văn đoàn Độc lập Việt Nam).
• Đặc biệt, chúng ta đã đi sâu vào phân tích lối thơ cách tân, tiêu biểu là thơ của Vũ Lập Nhật, với những đặc điểm như ngôn ngữ táo bạo, hình ảnh siêu thực, chất triết lý, và việc phá vỡ cấu trúc truyền thống. Bạn đã có cảm nhận rất chính xác về việc đôi khi lối thơ này giống văn xuôi hơn là thơ, và chúng ta đã cùng mổ xẻ ý nghĩa của việc "kén độc giả".
• Cuối cùng, chúng ta đã bàn luận về khả năng "sống thọ" của lối thơ cách tân so với thơ Đường và thơ Lục Bát. Nhìn chung, mặc dù một số tác phẩm cá nhân có thể tồn tại, nhưng để cả một "lối thơ" thiếu quy tắc rõ ràng, mang tính thời đại và trừu tượng cao có thể phổ biến và được yêu mến hàng ngàn năm như các thể loại truyền thống thì là một thách thức rất lớn.

---

Cuộc trò chuyện này đã mở ra nhiều góc nhìn thú vị về thơ ca, từ giá trị thực tiễn của các cuộc thi đến những vấn đề triết lý về sự tồn tại của các thể loại.

Nếu bạn có bất kỳ câu hỏi nào khác hoặc muốn tiếp tục bàn về một khía cạnh cụ thể nào đó của văn học, đừng ngần ngại nhé!

21/6/2025

Copy and paste - Tú Điếc