Tính Châm Biếm và Trào Lộng Của Tú Điếc Trong "Chen Rượu Tất Niên" và "Trở Cờ"

Trong thế giới văn học, tính châm biếm và trào lộng là những phương tiện mạnh mẽ để tác giả lên án những thói hư tật xấu trong xã hội, phê phán những đối tượng mà họ coi là phản bội, lật lọng hay thiếu chính kiến. Tú Điếc, một cây bút sắc sảo, đã tận dụng hiệu quả những yếu tố này trong hai bài thơ của mình: Chén Rượu Tất Niên và Trở Cờ. Qua đó, ông không chỉ thể hiện sự mệt mỏi với cuộc sống, mà còn phê phán mạnh mẽ thói trở mặt, "quay xe" của những người dễ dàng từ bỏ lý tưởng và thay đổi quan điểm khi hoàn cảnh thay đổi. 

Chén Rượu Tất Niên  

Bằng hữu lâu ngày họp mặt
Chia nhau chén rượu cuối năm
Mái đầu đứa nào cũng bạc
Xưng hô còn gọi nhau thằng
 
Cả lũ đều dân tị nạn
Từ thời quốc phá gia vong
Nửa đời sống đất tư bản
Chẳng giàu mà lại long đong
 
Chén đầu chúc nhau sức khỏe
Rán cày trả nợ áo cơm
Sang năm nếu còn có thể
Kiếm thêm cái job cho thơm
 
Chén nhì chúc nhau còn thở
Dù đời bảy nổi ba chìm
Lắm khi dao kề ngay cổ
Phép mầu biển lặng sóng im
 
Chén ba còn chút hào khí
Chúc nhau chớ nỡ đoạn đành
Làm thằng người vô liêm sĩ
Bán nhân phẩm để mua danh
 
Gặp nhau cuối năm bù khú
Phải đâu luận chuyện anh hùng
Không cần thề thốt đủ thứ
Dựng cờ Trại núi Ngõa Cương.
 
Uống được bao nhiêu cứ uống
To gan chẳng đến lượt mình
Sức yếu tài hèn phận mỏng
Mơ gì chuyện vá trời xanh!

Trở Cờ   

Bốn mươi năm trước tìm đường trốn Cộng
Lòng quyết tâm tìm đến chốn tự do
Vượt đại dương có nề chi mạng sống
Yêu quê hương cố gìn giữ màu cờ
 
Nơi xứ lạ từng nhiều đêm mất ngủ
Viết những dòng tâm huyết gửi mai sau
Tình quê hương âm vang câu thơ phú
Thà lưu vong quyết chẳng chịu cúi đầu
 
Thời gian trôi chút kiêu hùng ngày đó
Tàn phai theo mái tóc tuổi thanh xuân
Chăn ấm, nệm êm, áo cơm nặng nợ
Bài thơ xưa nay cũng đổi thay vần
 
Anh trở lại nơi anh từng chối bỏ
Nô lệ cho thứ anh gọi tà quyền
Để được hưởng tí ơn thừa đãi ngộ
In thơ, và kể chuyện “xứ thần tiên”.

1. Tính Châm Biếm và Trào Lộng trong Thơ Tú Điếc

Châm biếm và trào lộng trong thơ Tú Điếc không phải chỉ là những câu nói hài hước hay mỉa mai bề mặt, mà là sự phê phán sâu sắc những hiện tượng xã hội đầy mâu thuẫn, giả dối. Trong bài thơ Chén Rượu Tất Niên, một hình ảnh quen thuộc của những người bạn lâu năm, những người dân tị nạn gặp nhau trong dịp cuối năm để chia nhau chén rượu, được khắc họa một cách nhẹ nhàng nhưng cũng đầy mỉa mai.

Những lời chúc nhau trong bữa tiệc cuối năm như "rán cày trả nợ áo cơm" hay "kiếm thêm cái job cho thơm" không phải là những lời chúc chân thành đầy hy vọng mà là sự tự trào về cuộc sống khó khăn, nghèo túng. Cách xưng hô "thằng" trong bài thơ, vốn là cách gọi gần gũi trong giao tiếp thân mật, nhưng lại có phần chua chát, mang đậm tính tự trào. Đây chính là cách Tú Điếc dùng để phản ánh sự thất vọng, bất lực trong bối cảnh xã hội mà những người dân tị nạn, dù đã chiến đấu để giữ lấy lý tưởng của mình, lại cuối cùng chỉ còn biết "rán cày" để sống qua ngày. Những lời chúc không còn là sự hy vọng mà là sự chấp nhận với thực tại tàn nhẫn.

Tính châm biếm ấy tiếp tục xuất hiện trong Trở Cờ, khi Tú Điếc chỉ trích một bộ phận những người đã từng một thời phản kháng chế độ, nhưng rồi lại "quay lại nơi anh từng chối bỏ / Nô lệ cho thứ anh gọi tà quyền". Việc sử dụng từ "nô lệ" và "tà quyền" không chỉ đơn giản là sự phê phán mà còn mang tính châm biếm sâu cay về những người đã thay đổi lý tưởng của mình vì lợi ích cá nhân. Những người này không còn giữ vững lý tưởng mà họ đã đấu tranh suốt cuộc đời, thay vào đó là sự phục tùng, chấp nhận hệ thống mà trước đó họ đã chối bỏ.

2. Thói Trở Mặt và "Quay Xe" - Đối Tượng Châm Biếm

Trong cả hai bài thơ, chủ đề nổi bật là sự thay đổi trong quan điểm sống, một dạng "quay xe" mà Tú Điếc không ngừng chỉ trích. Thói trở mặt của những người trước đây nhiệt huyết với lý tưởng, từng bỏ lại quê hương để đấu tranh cho tự do, nhưng cuối cùng lại chấp nhận thỏa hiệp, đánh mất phẩm giá, đã trở thành mục tiêu châm biếm trong thơ Tú Điếc.

Đặc biệt trong Trở Cờ, tác giả không chỉ chỉ trích những người "quay xe" mà còn khắc họa một hình ảnh bi thảm về những người đã bán đi lý tưởng của mình để đổi lấy chút "ơn thừa đãi ngộ", hay những câu chuyện "xứ thần tiên" mà họ dựng lên để biện minh cho sự thay đổi của mình. Đây là một dạng "quay xe" đầy mỉa mai, khi những người này dùng lợi ích cá nhân để làm công cụ cho một chế độ mà họ đã từng lên án.

Câu thơ "In thơ, và kể chuyện 'xứ thần tiên'" như một cách chỉ trích mạnh mẽ việc họ chỉ còn biết kể những câu chuyện hoa mỹ về cuộc sống mới, nhưng thực chất là sự phục tùng, dâng hiến bản thân cho một quyền lực mà họ trước đây từng coi là "tà quyền". Tác giả không chỉ đơn thuần lên án mà còn trào lộng về sự thỏa hiệp và thiếu chính kiến này.

3. Sự Châm Biếm Mang Tính Phê Phán Giai Cấp

Tính châm biếm trong thơ Tú Điếc còn mang sắc thái phê phán một cách sâu sắc về xã hội giai cấp. Những người "quay xe" không chỉ là những cá nhân thay đổi quan điểm mà họ còn là những người đã từng ở trong "cảnh ngộ tị nạn", phải vật lộn với cuộc sống, nhưng lại dễ dàng quên đi những lý tưởng đã từng được nâng niu trong quá khứ. Trong Chén Rượu Tất Niên, việc chia nhau chén rượu cuối năm không phải là niềm vui mà là một sự xoa dịu tạm thời trước nỗi đau không tên, trước sự mệt mỏi của những con người không thể thay đổi thực tế.

Tác giả dùng chính sự tự trào trong giao tiếp bạn bè để làm nổi bật sự mâu thuẫn giữa quá khứ và hiện tại của những người từng một thời lí tưởng. Khi họ "quay xe" và "trở cờ", đó không chỉ là sự phản bội với lý tưởng mà còn là sự mất mát đối với một phần con người mà họ đã từng gắn bó. Thực tế, thói "quay xe" này không phải chỉ phản ánh một cá nhân mà còn phản ánh một bộ phận xã hội, những người đã sẵn sàng từ bỏ những giá trị cốt lõi để theo đuổi những lợi ích nhất thời.

Kết luận:

Qua những bài thơ Chén Rượu Tất Niên và Trở Cờ, Tú Điếc đã sử dụng tính cách châm biếm và trào lộng để không chỉ phê phán thói trở mặt, "quay xe" mà còn chỉ ra sự bất ổn, sự mâu thuẫn trong con người khi phải đối diện với những biến đổi lớn trong xã hội. Cái "quay xe" này không chỉ là một sự thay đổi quan điểm cá nhân, mà còn là sự phản bội lý tưởng, là sự buông bỏ những giá trị nhân văn trong cuộc sống. Thơ Tú Điếc với lối viết hài hước, mỉa mai nhưng đầy sâu sắc đã phản ánh một hiện thực xã hội đầy mâu thuẫn và đau lòng, khi những người từng lên án sự bất công lại chấp nhận những gì họ đã từng phản đối.

20/6/2025

ChatGPT