53 - Tôi Về

 Tôi Về

Tác giả: Trần Đức Phổ

Tôi về qua phố phường năm cũ
Nhộn nhịp người, xe, những tiếng còi…
Nắng đổ trên đầu như đổ lửa
Dòng người đông nghịt cuốn chân trôi

Tôi về qua con sông ngầu đục
Mặt nước đìu hiu thum thủm mùi
Đàn trẻ nhà ai đang bắt ốc
Lưng trần đen nhẻm cột nhà thui

Tôi về ngang cánh đồng năm ấy
Lúa chẳng còn xanh thuở dậy thì
Lối dọc đường ngang thành phố xá
Nông phu mất ruộng bỏ làng đi

Tôi về ngang cánh rừng dương biển
Chỉ còn trơ trụi gốc cây khô
Dăm con bò ốm đang lười biếng
Gặm đám cỏ già vẻ ngẩn ngơ

Tôi về thao thức theo con sóng
Ngọn gió Nồm nam khẽ thở dài
Trăng của quê nhà, trăng tuổi mộng
Vô tình lấp lánh giọt buồn ai.

12/2/2023 

 

Bình giảng bài thơ "Tôi Về" của Trần Đức Phổ

Bài thơ "Tôi Về" của Trần Đức Phổ là một bản hòa ca buồn, gợi lên những cảm xúc tiếc nuối và xót xa khi người con xa quê trở lại. Qua những hình ảnh gần gũi mà trĩu nặng tâm tư, tác giả không chỉ tái hiện bức tranh quê hương thay đổi mà còn gửi gắm nỗi niềm trăn trở về sự phai nhạt của những giá trị xưa cũ.

1. Bối cảnh trở về - Phố phường thay đổi

Mở đầu bài thơ, tác giả miêu tả cảnh phố phường nhộn nhịp, ồn ào:
"Nhộn nhịp người, xe, những tiếng còi…
Nắng đổ trên đầu như đổ lửa
Dòng người đông nghịt cuốn chân trôi."

Khung cảnh thành phố đông đúc, náo nhiệt nhưng lại thiếu đi sự thân thuộc, gần gũi của ngày xưa. Tác giả, trong vai một người lữ khách trở về, cảm nhận rõ sự xa cách giữa mình và dòng chảy hiện tại. Nhịp sống hiện đại không làm dịu lòng, trái lại còn khiến người về thêm lạc lõng, như bị "cuốn chân trôi" theo dòng người vô định.

2. Quê hương trong ký ức và thực tại

Hình ảnh quê hương xưa gắn bó với con sông, cánh đồng, cánh rừng giờ đây mang sắc màu buồn bã, tiêu điều:

• Con sông từng là nơi gắn bó với đời sống bao người dân quê giờ "ngầu đục", "thum thủm mùi". Đàn trẻ bắt ốc lưng trần gợi lên hình ảnh cuộc sống cơ cực, lam lũ, khác xa với vẻ bình yên ngày trước.
• Cánh đồng "năm ấy" từng xanh mướt, tràn đầy sức sống giờ đã nhường chỗ cho đô thị hóa:
  "Lúa chẳng còn xanh thuở dậy thì
  Lối dọc đường ngang thành phố xá."

Quê hương thay đổi, không chỉ cảnh vật mà cả đời sống con người. Những người nông dân từng gắn bó với ruộng đồng giờ đây "mất ruộng, bỏ làng đi", mang theo cả những giá trị truyền thống lâu đời.

• Cánh rừng dương ven biển, một hình ảnh biểu tượng của sự sống, giờ đây chỉ còn lại "gốc cây khô", "dăm con bò ốm" uể oải kiếm sống giữa đám cỏ già. Cảnh tượng ấy gợi lên sự suy tàn của thiên nhiên, của một thời hoàng kim đã xa.

3. Tâm tư người về - Nỗi buồn vọng cố hương

Đỉnh điểm cảm xúc bài thơ được dồn nén ở khổ cuối:
"Tôi về thao thức theo con sóng
Ngọn gió Nồm nam khẽ thở dài
Trăng của quê nhà, trăng tuổi mộng
Vô tình lấp lánh giọt buồn ai."

Tác giả tìm đến trăng, sóng, và gió như để an ủi tâm hồn mình. Nhưng ngay cả trăng, biểu tượng của ký ức và tuổi thơ, giờ cũng trở nên "vô tình", phản chiếu những giọt buồn thấm đẫm lòng người. "Gió Nồm nam" khẽ "thở dài" như chính sự nuối tiếc, bất lực của tác giả trước sự đổi thay không thể níu giữ.

4. Thông điệp và giá trị bài thơ

Bài thơ không chỉ là tiếng lòng của riêng tác giả mà còn là nỗi niềm chung của nhiều người khi chứng kiến quê hương mình bị tàn phá bởi thời gian, bởi sự phát triển thiếu bền vững. Tác giả đặt ra câu hỏi sâu sắc về mối quan hệ giữa con người và quê hương, giữa sự phát triển và bảo tồn giá trị truyền thống.

Nghệ thuật thơ

• Ngôn từ giản dị mà sâu sắc: Hình ảnh quen thuộc như phố phường, con sông, cánh đồng, cánh rừng được khắc họa rõ nét, dễ đi vào lòng người.
• Giọng thơ buồn man mác: Nhịp thơ chậm rãi, đều đặn, mang đến cảm giác tiếc nuối, trăn trở.
• Biện pháp nhân hóa, ẩn dụ: Hình ảnh "trăng lấp lánh giọt buồn", "gió thở dài" làm tăng thêm tính biểu cảm và chiều sâu ý nghĩa.

Kết luận

"Tôi Về" là một bài thơ giàu cảm xúc, vừa là bức tranh hiện thực về sự thay đổi của quê hương, vừa là tiếng lòng đầy xót xa của người con trước sự tàn phai của những giá trị xưa cũ. Bài thơ nhắc nhở chúng ta về ý nghĩa của việc giữ gìn và trân trọng những giá trị truyền thống, đồng thời gợi lên một nỗi nhớ da diết về một miền quê đẹp trong ký ức.